Een korte levensbeschrijving van Attar
Farid ad-din Attar (1145-1221) is geboren in een dorpje vlakbij de stad Nishapur, die heden ten dage nog steeds te vinden is in het noordoosten van Iran. In die tijd was Nishapur een belangrijk cultuurcentrum, studenten, filosofen en wetenschappers kwamen van heinde en verre naar deze stad waar kennis te vinden was. Attar was de zoon van een apotheker en volgde zijn vader later ook op. Dagelijks kwamen er zeer veel klanten en patiënten naar zijn winkel, waar Attar persoonlijk zorg voor droeg, maar toch vond hij ook tijd voor de vele teksten die hij heeft nagelaten. Op een zekere dag, zo gaat het verhaal, kwam er een oude zwerver, een derwisj in de winkel van Attar. Wijzende op de vele medicijnen in de winkel zei hij: Jij bent niet vrij om te leven of te sterven, zoals ik, jij hebt zoveel ballast die je met je mee torst. Attar werden de ogen geopend en hij begon te reizen, naar alle belangrijke plaatsen waar soefi-meesters te vinden waren. Hier vond hij zijn inwijdingen in de mystiek van het leven zelf. Na jaren kwam Attar terug naar zijn geboorteplaats, nam zijn beroep weer op en bleef daar tot zijn dood. Dit was een gewelddadige dood, want het waren de gevaarlijke tijden van Dzjengis Khan, de Mongoolse krijgsman en overheerser en ergens in de jaren 1219 tot 1221, is Attar op 70-jarige leeftijd vermoord door vijandige soldaten. In Iran is 13 april uitgeroepen tot nationale feestdag om Attar te herdenken. Een prachtig mausoleum ter ere van Attar is in Nishapur opgericht.
De betekenis van de naam Attar
Attar is feitelijk niet de echte naam van Abu Hamid bin Abu Bakr Ibrahim, die meer bekend staat onder de namen Fariduddin, of Fariduddin van Nishapur, of Attar. Attar betekent apotheker.
De mystieke betekenis van de naam Attar
Attar betekent ook parfum, dit staat symbool voor de geur van mystiek, het ongrijpbare, de essentie. De soefi-leraren onderwezen hun mystieke kennis grotendeels door middel van symbolische vertellingen. Een geheime, diepere betekenis was te ontwaren voor de goede verstaander. Zo geeft de naam Attar: apotheker, of parfum, een diepere aanwijzing over de persoon Attar en zijn werken.
De gouden eeuw van de Islam
Vanaf het begin van de negende eeuw tot eind twaalfde eeuw, valt de Gouden Eeuw van de Islam. Dit betekent in de Islamitische jaartelling (die begint in 622 tijdens het leven van Mohammed), dat deze bloeiperiode viel in de vroege eeuwen van de Islam, namelijk vanaf de tweede tot in de zesde eeuw. Deze periode kenmerkt zich door een ongekende bloei van filosofie en wetenschap. Tot in de moderne tijden is de invloed van deze Gouden Eeuw van de Islam terug te vinden in wetenschap en filosofie. Europa kende in deze periode de vroege en donkere Middeleeuwen, waarin niet veel gebeurde, maar in de Arabische wereld was er een stroom van kennis en verlichting op gang gekomen. In deze vruchtbare en interessante tijden leefden Attar en zovele andere bekende mystici, filosofen en wetenschappers als Rumi, Ibn Arabi, Al Ghazali, Avicenna en Averroës. Griekse filosofen, zoals Aristoteles en Plato, en Griekse wetenschappers zoals Galenus en Euclides werden bestudeerd. Belangrijke steden en centra van kennis in deze tijd waren Bagdad, Nishapur, Balkh, Kufa, Mekka, Medina, Damascus, regio's zover als India en China werden bezocht. Veel van deze plaatsen heeft Attar bezocht, ook in Egypte is hij geweest. De zijderoute was cruciaal voor de Gouden Eeuw van de Islam.
De traditie van het debat
Het debat (kalam) is de Islamitische traditie waarin men door debat en argumentatie verder komt in kennis. Een dergelijke traditie vond men ook al bij de Grieken, de gesprekken van Plato met Aristoteles zijn hier een voorbeeld van. Deze traditie is ook in de Boeddhistische kloosters gebruikelijk. Attar was breed onderlegd en was een geducht debater met goede argumenten.
Islam en Soefisme
Ook ten tijde van Attar was er een tweespalt te bespeuren tussen schriftgeleerden, dogmatici, en vrijdenkers: de mystieke soefi's. Het was nodig om als zwervende soefi met vreemde ideeën en soms gedragingen (extatische uitingen), te laten merken dat je de koran goed kende, om serieus genomen te worden en niet te zeer gewantrouwd. Zo zijn teksten uit de Koran en verwijzingen ernaar regelmatig te vinden in de werken van Attar en andere soefi-dichters.
Het nagelaten werk van Attar
Attar heeft onwaarschijnlijk veel werk nagelaten. Niet alles wat aan hem is toegeschreven is feitelijk van hem afkomstig, maar dan nog is er heel veel werk nagelaten en behouden gebleven. Zo heeft hij een hagiografie geschreven, een grote verzameling levensbeschrijvingen van soefi-heiligen, bekende en onbekende mannen en vrouwen waarvan anders nooit iemand gehoord zou hebben. Hij schreef werken als: "Een verhandeling over advies." "Richtlijnen met betrekking tot spiritueel leiding geven." "Dertig hoofdstukken over wijsheid." "Verzamelde gedichten," en vele andere, waaronder het meest bekende werk: de samenspraak van de vogels, Manteq al-tair.
De samenspraak van de vogels
In deze vertelling wordt beschreven hoe onder leiding van een prachtige niet al te grote vogel, de hop, een grote groep vogels op pad gaat om de gouden mystieke vogel de Simoerg te vinden. De Simoerg staat symbool voor de oorsprong van al het leven, het bewuste Zelf, het oorspronkelijke Zelf. Ooit verscheen er door de sluiers van het niets, een gouden licht, de Simoerg. Hij wierp zijn schaduwen op de aarde en uit deze schaduwen ontstonden de vogels. Uiteindelijk bereiken slechts dertig vogels (dertig is simoerg in het Perzisch) de Simoerg en ze zien hun eigen gelaat weerspiegeld in de Simoerg en herkennen zichzelf.
De mystieke liefdespoëzie
Kenmerkend voor het Soefisme is de liefdespoëzie. Bekende voorbeelden hiervan zijn de gedichten van Rumi en Omar al Khayyam. Het liefdesgedicht lijkt te gaan over de verterende aardse liefde voor een wonderschone vrouw, het verlangen en de alles verbrandende passie, of de onweerstaanbare zucht in de roes van de wijn naar die Ene Geliefde. De symboliek hier is de overgave en het stellen van de geliefde Ene boven al het andere. Hoe te spreken over dat wat elk begrip te boven gaat? De Ene, de oorsprong van alles, de Ene die eeuwig glanst en danst in alle dingen en haar geur verspreidt als een prachtige roos. Het is het verlangen naar de onbereikbare Geliefde. In de volkstraditie van die tijd en streek was het gebruikelijk dat de dichter in de laatste versregels de eigen naam verwerkte.
Als een kaars in afgescheidenheid van U,
Huilt Attar de hele nacht vanwege U.
