De term stockholmsyndroom is ontstaan in de nasleep van de Norrmalmstorg overval. Dit was een bankberoving in Zweden waarbij 4 gijzelaars werden genomen. Ondanks dat er geweld werd gebruikt bij de bevrijding raakte er niemand gewond en kwamen zowel de daders als de slachtoffer levend naar buiten.
Opvallend was dat de gijzelaars nadien meer sympathie hadden voor hun gijzelnemers dan voor de mensen die hun bevrijdt hadden. Dit bleek ook tijdens de rechtszaak, waarin ze zich positief uitlieten over de personen die hun 5 dagen in gevangenschap hadden gehouden. Een van hen raakte nadien zelfs bevriend met Jan-Erik Olsson, de aanstichter van de gijzeling.
Zowel de politie als de aanwezige psychiater stonden voor een raadsel. Gezien de overval in Stockholm had plaatsgevonden kreeg dit verschijnsel de term ‘stockholmsyndroom’.
Het is verschijnsel is nog steeds een erg populair onderwerp bij psychologen en onderzoekers over de hele wereld. Alhoewel er ook onderzoekers zijn die niet in het stockholmsyndroom geloven blijft het een veelgebruikte term.
In februari 1974 werd miljonairsdochter Patricia Campbell ontvoerd door de politieke beweging Symbionese Liberation Army die haar een aantal weken vasthielden. Een paar maanden later bleek dat Campbell zich bij de organisatie had aangesloten en meewerkte aan een bankoverval.
Meer dan een jaar later werden ze samen met enkele van haar mede SLA-leden gearresteerd. Tijdens de rechtszaak gaf ze aan dat haar daden voortkwamen uit het stockholmsyndroom. Men wilde haar echter niet geloven.
Een ander voorbeeld is dat van de Oostenrijkse Natascha Kampusch. Zij werd op haar 10e ontvoerd en acht jaar vastgehouden in een woning. Ondanks dat Natascha er uiteindelijk zelf voor heeft gekozen om te ontsnappen leek ze nadien vrij positief over de dader te spreken. Ook had ze moeite met het feit dat hij zelfmoord gepleegd heeft.
In tegenstelling tot Patricia Campbell heeft zij altijd ontkent dat het hier om het stockholmsyndroom ging.
Het meest bizarre voorbeeld is waarschijnlijk toch dat van Mary McElroy. Zij werd op 25-jarige leeftijd door vier mensen meegenomen uit het huis van haar vader en vervolgens opgesloten in een boerderij. Het doel hierachter was om 60.000 dollar aan losgeld te ontvangen. Nadat haar vader een deel hiervan had betaald werd Mary vrijgelaten.
Toen de daders werden opgepakt ging Mary ze in de gevangenis opzoeken om cadeaus te brengen. Ook protesteerde ze toen één van hen ter dood veroordeeld werd. Een aantal jaren later pleegde ze zelfmoord en vond men een afscheidsbrief waarin ze aangaf dat haar toenmalige ontvoerders ‘’de vier enige mensen waren die haar niet voor gek verklaard hadden’’.
Het stockholmsyndroom kan zich op meerdere manieren uiten. De bekendste symptomen zijn echter als volgt:
De Norrmalmstorg-overval was een interessante gebeurtenis om te verfilmen en dat heeft men jaren later uiteindelijk ook gedaan. In 2003 verscheen de gelijknamige film Norrmalmstorg waarin de overval werd nagespeeld.
Daarnaast zijn er talloze andere films en series waarin soortgelijke situaties voorkomen. In de actieklassieker Die Hard spreekt men over het ‘’Helsinki syndroom’’, maar daarmee wordt eigenlijk het stockholmsyndroom bedoeld.
Ondanks dat sympathie hebben voor je gijzelnemers erg onwaarschijnlijk klinkt zijn er door de jaren heen toch enkele mogelijke verklaringen voor het stockholmsyndroom gevonden.
Veel onderzoekers denken dat het gaat om een zogeheten overlevingsstrategie. Je bent als gijzelaar namelijk volledig afhankelijk van je gijzelnemers, dus ergens ziet het brein deze mensen als de personen die jou in leven houden. Het is vanzelfsprekend dat je deze mensen tevreden wilt houden, want anders loop je sterk het risico om dood te gaan. Als je vervolgens herhaaldelijk je best doet om de gijzelnemers te plezieren, wordt het al snel een gewoonte. Waardoor soms uiteindelijk ook een soort liefde voor ze ontstaat.
Daarnaast schept het een band als je enkele dagen met iemand doorbrengt en al helemaal wanneer beide partijen heftige emoties ervaren. In sommige gevallen zelfs ook tussen gijzelaars en gijzelnemers. Dit heeft ook te maken met het feit dat je brein in zulke situaties geen onderscheidt kan maken tussen goed en slecht.
Er zijn ook veel slachtoffers van narcistisch misbruik welke gedrag vertonen dat doen denken aan het stockholmsyndroom. Ze blijven bijvoorbeeld bij een partner die ze mishandeld en zeggen soms zelfs van hem of haar te houden.
Dit komt vaak voort uit het feit dat men zo’n sterke band met de partner heeft gekregen dat het tegennatuurlijk voelt om hem of haar te verlaten. Zelfs als deze zich regelmatig intimiderend of agressief gedraagt.
Het is hierdoor lastig voor het slachtoffer om een dergelijke relatie te verbreken. Ook omdat mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis er vaak voor zorgen dat hun partner alle banden met familie, vrienden en eventuele hobby’s verbreekt. Hij of zij heeft daardoor vrijwel alleen nog maar contact met de narcist. Als de relatie verbroken wordt zal het slachtoffer niets meer hebben, vandaar dat deze toch maar bij de narcist blijft.
Ook kan het voorkomen dat kinderen van een narcistisch persoon bewondering krijgen voor hun ouder. Dit omdat ze ondanks de mishandelingen en het verwaarlozen toch een intieme band met elkaar hebben. Het is daarom niet ongewoon dat het kind boos wordt als men hem of haar bij de ouder weghaalt.
Mensen die met het stockholmsyndroom te maken hebben gehad dienen in de meeste gevallen goede nazorg te krijgen. Het is namelijk belangrijk dat slachtoffers beseffen dat hun gedrag voortkwam uit een soort overlevingsdrang. Dit omdat ze anders misschien gaan denken dat ze zelf iets fout hebben gedaan.
Ook in het geval van narcistisch misbruik is goede nazorg nodig. De slachtoffers moeten weten waar hun gevoelens vandaan komen en leren hoe ze ermee moeten omgaan. Alhoewel dit niet altijd even makkelijk zal zijn, is het wel belangrijk dat ze zich laten behandelen. Als dit niet gebeurt lopen slachtoffers namelijk het risico dat ze weer opnieuw de fout ingaan.
