Vrije radicalen zijn een bijproduct van de stofwisselingsprocessen in ons lichaam. Als resultaat van de stofwisseling produceert ons lichaam metabolieten. Deze moleculen bestaan normaal gesproken onder andere uit gepaarde elektronen. Er komen echter vrijwel altijd ook een aantal van deze moleculen vrij die een of meerdere ongepaarde elektronen bevatten. Dit worden ook wel vrije radicalen genoemd.
We kunnen het proces van de vorming van vrije radicalen helaas niet veranderen en ons lichaam zal dan ook altijd vrije radicalen blijven aanmaken. Wel is het zo dat er meer vrije radicalen worden gevormd als gevolg van ongezonde voeding, roken, alcohol-, drugs- en medicijngebruik en bij het zonnen. Verder kan stress een rol spelen bij de vorming van deze moleculen. Ook is bekend dat er bij bepaalde ziektes meer vrije radicalen vrijkomen, bijvoorbeeld bij ontstekingsreacties of diabetes.
Oxidatieve stress ontstaat als gevolg van oxidatieve reacties in de lichaamscellen. Deze reacties worden veroorzaakt door de vrije radicalen. Aangezien de vrije radicalen elektronen missen vallen ze de eiwitmoleculen aan om de elektronen van deze moleculen te 'stelen'. De eiwitmoleculen 'stelen' daarna weer de elektronen van de naastgelegen moleculen en op die manier ontstaat er een soort domino-effect. De lichaamscellen zullen hierdoor steeds meer beschadigen. Het proces noemen we ook wel oxidatie.
Alle delen van een lichaamscel kunnen door reactieve moleculen worden beschadigd en hierdoor veroudert ons lichaam. Daarnaast is er een redelijke kans aanwezig dat oxidatieve stress de kans op verschillende ziekten verhoogt, zoals hart- en vaatziekten, kanker en schade aan het zenuwstelsel. Als de reactieve moleculen continu worden aangemaakt in ons lichaam, dan zouden we toch al heel snel verouderen? Gelukkig is dat niet het geval, omdat ons lichaam over stoffen beschikt die oxidatieve stress tegengaan. Deze stoffen noemen we ook wel antioxidanten en ze bevinden zich in elke lichaamscel. Daarnaast is ons lichaam ook in staat om zelf antioxidanten aan te maken en we halen deze stoffen uit voeding.
De lichaamscellen raken dus beschadigd als gevolg van oxidatieve stress en dit zorgt ervoor dat de cellen meer energie moeten gaan gebruiken om het celmembraam te herstellen en in een goede staat te houden. Dit heeft weer als gevolg dat de proteïnen worden aangetast en het DNA beschadigd raakt. Hierdoor wordt de conditie van de huid en de bindweefsels die hieronder liggen minder goed en dit zorgt ervoor dat het verouderingsproces wordt versneld. Verder heeft oxidatieve stress een negatieve invloed op je weerstand, waardoor je sneller ziek kunt worden. Na langere tijd kan oxidatieve stress mogelijkerwijs kanker, hart- en vaatziekten en schade aan het zenuwstelsel tot gevolg hebben.
Zoals we hierboven al hebben uitgelegd zijn vrije radicalen een bijproduct van de stofwisseling. We kunnen dit proces niet veranderen en ons lichaam zal dan ook altijd vrije radicalen blijven aanmaken. Wel is het zo dat er meer vrije radicalen worden gevormd als gevolg van ongezonde voeding, roken, alcohol-, drugs- en medicijngebruik en bij het zonnen. Verder kan stress een rol spelen bij de vorming van deze moleculen. Ook is bekend dat er bij bepaalde ziektes meer vrije radicalen vrijkomen, bijvoorbeeld bij ontstekingsreacties of diabetes.
Bij veel mensen is wel bekend dat antioxidanten goed zijn voor ons lichaam en dat ze ons lichaam beschermen tegen vrije radicalen. Maar hoe verloopt dit beschermingsproces nu eigenlijk? De antioxidanten zorgen ervoor dat de vrije radicalen worden geneutraliseerd door hun eigen elektronen aan deze moleculen te doneren. Hierdoor stoppen de vrije radicalen met het 'stelen' van elektronen van andere cellen, waardoor dat proces stopt. De antioxidanten 'stelen' op hun beurt geen elektronen van andere cellen, omdat ze stabiel genoeg zijn.
De vitamines C en E, bètacaroteen, zink en seleen zijn stoffen die werken als antioxidanten. De werking van deze stoffen in het ichaam is duidelijk aangetoond. Een stof die als antioxidant werkt bevat de juiste stof in de juiste delen en dient ook goed te worden opgenomen door ons lichaam. Er zijn nog verschillende andere bioactieve stoffen, waarvan wordt onderzocht of ze eveneens als antioxidant werken. Van die stoffen is het echter nog niet helemaal duidelijk, omdat de stof in het lichaam anders kan werken dan in een reageerbuis.
Onze lichaamscellen kunnen de beschadigde delen gelukkig zelf herstellen en ze kunnen zichzelf beschermen tegen oxidatieve stress. Voor het tegengaan van de vrije radicalen maakt ons lichaam onder andere gebruik van enzymen, proteïnen, aminozuren, vitaminen, mineralen en spoorelementen. We noemen deze stoffen ook wel antioxidanten en ons lichaam maakt de antioxidanten zelf aan. Het is echter zo dat dit een te kleine hoeveelheid is om de vrije radicalen tegen te gaan en daarom is het belangrijk om ervoor te zorgen dat je ook voldoende antioxidanten binnenkrijgt via de voeding.
Tegenwoordig eten we steeds vaker fast-food en dit zorgt er niet alleen voor dat er meer vrije radicalen in ons lichaam worden aangemaakt, maar we krijgen hierdoor ook te weinig antioxidanten binnen. Antioxidanten komen voor in de meeste groente- en fruitsoorten (zoals vitamine C en E) en met name in broccoli, tomaten, knoflook, aardbeien, frambozen, blauwe bessen en citrusvruchten. Daarnaast bevatten de meeste kruiden ook een grote hoeveelheid antioxidanten, zoals basilicum, salie en rozemarijn.
Aangezien stress ook een grote invloed kan uitoefeningen op de vorming van vrije radicalen, kun je oxidatieve stress ook verminderen door je stressniveau te verlagen. Veel mensen ervaren tegenwoordig veel stress, omdat we hoge verwachtingen van onszelf en anderen hebben. We willen veel verschillende dingen doen en op alle vlakken optimaal presteren. De eerste stap om stress te verminderen is dan ook minder hooi op je vork nemen. Neem eens een dagje rust, een weekje vakantie en zorg ervoor dat je voldoende pauzes neemt tijdens je werk. Verder is het een goed idee om een paar uur je internet uit te zetten, omdat dit tevens stress veroorzaakt.
Sporten of in ieder geval in beweging zijn (een rondje wandelen of fietsen) kan ook helpen tegen stress. Daarnaast kun je je stressniveau verlagen met ontspanningsoefeningen of meditatie. Een lekker warm bad of een middagje zwemmen kan eveneens stressverlagend werken. Verder kan het luisteren naar je favoriete muziek of een ontspannende massage ervoor zorgen dat je minder stress ervaart. Het blijft echter belangrijk om ook de oorzaak van stress aan te pakken, want dit heeft meer effect op de langere termijn.
