Hoe oud is het soefisme?
Algemeen wordt aangenomen dat het soefisme in de eerste eeuwen van de Islam ontstaan is, maar in soefi-kringen wordt er gesteld dat het al sinds onheuglijke tijden, sinds duizenden jaren zijn invloed uitoefent al naargelang de behoeften van tijd en plaats. Gebruik makend van de mogelijkheden en de noden die op een zeker moment, in een bepaalde omstandigheid ter plekke aangetroffen worden bij de mensen aldaar en in de samenleving zoals die daar heerst. Er wordt de vergelijking met honing gehanteerd. De honing van de bloem bevat de essentie. Zo zijn de bloemen van kennis en cultuur vergankelijk, maar de honing wordt bewaard. De honing is dat wat van waarde is en niet verloren mag gaan. De missie van de soefi-wijzen is om de honing van cultuur en wijsheid te bewaren. Dat wat echt is en waar.
De kracht van het soefisme
Soefisme is niet zozeer een geloof of een filosofische theorie, soefisme is een praktische, concrete beleving van een diepe liefde voor God, of De Ene, Hij die alles doordringt. De belangrijkste uitingen van het soefisme zijn dus niet zozeer theoretische verhandelingen over bijvoorbeeld de natuur van God, maar het zijn de poëtische uitingen waarin God aanbeden wordt als de allermooiste vrouw, in de roes van de wijn van extase wordt eenheid bereikt met Allah zelf. Dit is allemaal symboliek, het gaat niet over aardse liefde en het gaat ook niet over het werkelijk drinken van wijn. Wie dit niet begrijpt leest nog steeds de prachtigste poëtische uitingen. Dit is ook de kracht van de soefi. Hij herkent in het aardse het goddelijke. De filosofie is dat de spirituele realisatie ook in de alledaagse praktijk uitgedrukt wordt.
Directe ervaring gepaard aan heldere waarneming
Binnen de Islam en binnen het soefisme is er veel wetenschap beoefend, natuurwetenschappen, medische wetenschap, filosofie. Een (van de) belangrijkste Islamitische wetenschappers en soefi-mystici is Al Ghazali. Zijn werk heeft zeer veel invloed gehad op onze westerse wetenschappen. Zijn wetenschappelijke conclusies lijken vanuit onze tijd gezien, hun tijd ver vooruit. Kenmerkend is voor de soefi-werkwijze dat men niet (alleen) vanuit een objectief (afstandelijk) gezichtspunt tot kennis komt, zoals in de westerse wetenschap gebruikelijk is, maar dat juist ook de directe ervaring gepaard gaande met heldere waarneming tot kennis met zekerheid leidt. Dit is dus een wezenlijk andere verhouding tot de te kennen verschijnselen.
De reizen van de soefi
Op zoek naar geestelijk onderricht, in de keuze voor het spirituele pad verliet men huis en haard en de soefi zocht bekende plaatsen van kennis op, zoals Bagdad in Irak, Damascus in Syrië, Balkh in het huidige Afghanistan, Jerusalem, Mekka, Medina, landen als Egypte, Pakistan, India waar de Islam al sinds de eerste jaren was doorgedrongen,soms zwierven ze tientallen jaren rond. De ene meester stuurde hen verder naar een volgende meester, een toevallige ontmoeting met een medereiziger kon een spoor betekenen naar een bron van inspiratie.
De derwish
De reizende soefi zag er soms uit als een bedelaar. Hoewel de naam derwish feitelijk de titel is voor degene die het volledige spirituele pad doorlopen heeft, heeft het in de volksmond vaak slechts de betekenis van bedelaar. Der, of dar is perzisch voor deur, wish betekent zitten. De derwish zit aan de deur van God. Maar omdat een derwish de gelofte van armoede heeft afgelegd, betekent het ook gewoon een bedelaar die aan je deur kan zitten in de hoop om iets te eten te krijgen. Maar wie weet is die derwish wel een heilige man, een man die wonderen kan verrichten. Achter het uiterlijk van een bedelaar kan een wijze man schuilgaan die een lange opleiding achter de rug heeft en vele initiaties ondergaan heeft en een hoge staat van realisatie bereikt heeft.
De fakir
Strikt genomen is een fakir iemand die het eerste pad van spirituele ontwikkeling ondergaat, dit pad ligt op het fysieke niveau. Door bijvoorbeeld jarenlang in één en dezelfde houding te blijven, bijvoorbeeld op één been staan, iets wat onmogelijk lijkt, ontwikkelt hij de wil. Het woord fakir wordt ook algemeen gebruikt voor een zwervende soefi, het betekent dan vaak bedelaar. Ook wordt de aanduiding gebruikt voor magiër, een soort kermisattractie.
Soefi-orden
Aanvankelijk werd het soefi-onderricht gegeven door een leraar aan een handjevol volgelingen, maar vanaf de 12e eeuw ontstonden er orden of broederschappen. De (vrijwel) eerste werd gesticht door Al Jilani, dit was de Quadiri orde. Een orde werd en wordt ook wel een tariqa genoemd, tariq betekent pad, het was dus een pad naar Allah, de Ene. Belangrijke orden zijn verder de Chishti, de Suhrawardi en de Naqsbandi. Een bekende orde is de Mevlevi (van Mevlana) orde in Konya, vooral bekend vanwege de wervelende derwisjen. Er zijn talrijke orden of broederschappen. Een bonafide orde is de Nimatulla orde (gesticht door Sjah Nimatulla (-- -1431) die vandaag de dag opereert in dienst van anderen, zoals daklozen. Ze hebben een website.
Enkele soefi-leraren
Een groot voorbeeld is vanaf het begin van de Islam de mystica Rabi’a (Basra 714-801) geweest. Zij was het die in haar overgave aan Allah, de Ene de grote inspiratrice werd voor de liefdespoëzie die in later eeuwen zo tot bloei gekomen is.
Attar (Nishapur 1145-1221) is bekend geworden vanwege zijn werk: De samenspraak der vogels, waarin een grote groep vogels op een spirituele pelgrimstocht gaan, op zoek naar de Simoerg, de mysterieuze vogel. Slechts dertig vogels bereiken de Simoerg (in het perzisch betekent simoerg, dertig vogels). Ze herkennen hun eigen beeltenis in de vogel en beseffen dat wat ze zochten al die tijd al onlosmakelijk verbonden was aan hun eigen zijn, ze waren dat wat ze zochten.
Rumi (Balkh 1207-1273), ook bekend onder de naam Mevlana is waarschijnlijk de meest bekende soefi-leraar, hoewel hij meer bekend is als soefi-dichter. Zijn werken bevatten zeer veel aanwijzingen over het spirituele pad zoals dat in het soefisme uitgekristalliseerd is.
De grieks-armeense Gurdjieff (1866-1949) was een invloedrijke leraar die niet als soefi bekend geworden is, maar wie zijn geschriften leest, zoals: Meetings with remarkable men, of Ouspensky’s: De vierde weg, kan niet anders dan concluderen dat hij contact moet hebben gehad met de soefi- beweging. Sterker nog, zoals te constateren valt uit het boek van Rafael Lefort (alleen antiquarisch te krijgen) : Leermeesters van Gurdjieff, heeft Gurdjieff zijn opleiding gekregen in verschillende soefi-scholen, waarbij hij van meester naar meester gestuurd werd, om uiteindelijk in Moskou en later in Parijs zijn eigen leerlingen te verwerven. Gurdjieff kan gezien worden als een voorbereider voor de bewustzijnsgolf zoals die nu nog steeds plaatsvindt.
Vanuit India heeft Hazrat Inayat Khan (1882-1927) het soefisme naar het westen gebracht. Zijn beweging heet de International Sufi Movement. Ook niet Moslims werden en worden verwelkomd, daarom wordt het ook wel universeel soefisme genoemd.
De eigentijdse spiritueel leraar en dieptepsycholoog Almaas presenteert zichzelf niet als een soefi, maar toch zou men hem in die traditie kunnen plaatsen, zijn methodiek: the diamond approach to self realisation, bevat veel soefi kennis, wijsheid en methodiek.
Symbolische vertellingen
Soefi-meesters verstoppen hun boodschap in gelaagde vertellingen. Voor de een is het een mooi grappig verhaal, voor de ander ligt er een diepere les in verscholen. Wat bijvoorbeeld Gurdjieff als feit presenteert is voor de kritische luisteraar niet de (hele) waarheid, maar een uitdaging om verder te kijken dan de oppervlakte. Gevraagd wordt altijd weer om het eigen kritische vermogen te blijven inzetten. De verhalen van Mullah Nasreddin zijn wijd en zijd bekend, ze zijn grappig maar dat niet alleen.
Mullah Nasreddin is iets verloren
Mullah staat onder een lantaarnpaal iets te zoeken. Een voorbijganger vraagt hem wat hij zoekt. “Mijn huissleutel”. Waar ben je hem verloren? Mullah wijst in de richting van zijn huis waar het donker is. “Waarom zoek je hier in plaats van daar?” “Hier is het licht”. …..
De betekenis zou kunnen zijn dat de mensen als ze nadenken over de sleutel van het leven, ze zoeken binnen bekende mentale kaders en conditioneringen, terwijl ze juist het onbekende zouden moeten proberen aan te gaan. Het ware thuis, het Zelf ligt in het donker, de sleutel ertoe is verloren geraakt. Het licht is het kunstlicht van het denken, het is niet het ware licht van helder bewustzijn.
Oorspronkelijke talen van sufi-teksten
In het Perzisch of Farzi hebben groten zoals Omar Khayyam (1048-1131), Hafiz Shirazi (1320-1389), Jami (1414-1492) en Rumi (1207-1273) geschreven.
In het Turks zijn vooral Yunus Emre (1238-1321), en verder Ashiq Pasha (1271-1332) en Sultan Veled (1226-1312) invloedrijke schrijvers die behalve vanwege hun liefdespoëzie voor de Ene Ware ook van belang waren voor de geschreven turkse taal.
In het Hindi heeft Kabir (1398-1440) geschreven, hoewel hij niet tot een religieuze richting wilde behoren noemen we hem hier toch.
In het Arabisch schreven Omar Ibn Al-Farid (1181-1235), en al-Arabi (1165-1240).
Verder zijn er vanaf de laatste eeuwen teksten te vinden in het Punjabi door o.a. Sultan Bahu (1628-1691) ;Baba Bulleh Shah (1680-1757) en Mian Mohammad Baksh (Kashmir -- - 1907). Er zijn teksten in het Sindhi (Shah Abdul Latif Bhittai, 1689-1752) en het Urdu.
Het belang van muziek en ritme in het soefisme
Muziek en ritme kunnen de mens losmaken uit zijn alledaagse bewustzijn en openstellen voor andere meer spirituele en harmoniserende of transformerende invloeden. Door de eeuwen heen hebben de soefi meesters gebruik gemaakt van muziek om de aandacht van de mensen te vangen en anders te richten, om hen open te stellen voor dat wat dieper en verder ligt dan woorden en aardse gehechtheden en conditioneringen. Geluid bestaat uit trillingen en trillingen zijn de eerste manifestatie van leven.
De sema
Op het geluid van trommel en fluit dansen de Mevlevi derwisjen in de rondte, hemel en aarde verbindend. Zich bewust van hun plek in dat geheel, in dank.
Qawwali
Een voorbeeld van sufi-muziek is de Qawwali traditie die zo'n 750 jaar geleden in Delhi ontstaan is. De traditie van de muziek en de uitvoerders ervan gaat naar die tijd terug in een lange lijn van uitvoerders binnen dezelfde families.
Shah Niaz (1742-1834) schreef in het Hindi, Urdu en Perzisch, teksten over de eenheid van het bestaan. Deze worden door Qawalli zangers gezongen en gereciteerd. Ook de teksten van Baba Bulleh Sjah worden veel ten gehore gebracht
Verschillende stijlen hebben zich ontwikkeld en blijven zich ontwikkelen in verschillende tradities en landen zoals Marokko, Mali, Senegal, of Indonesië. Het Soefisme is niet statisch of dogmatisch, het is als het leven zelf: altijd in beweging.
Niet-zijn is Zijn, mijn vrienden
En het bestaan is niets, vrienden
Jezelf verliezen in zelfloos Zijn is dronkenschap
En dronkenschap is niets, mijn vrienden
Niets is alles
En alles niets
De echte verering van de Waarheid is niets-zijn
En dit Niets is de echte Waarheid.
Sjah Niaz
