Na de tweede wereldoorlog was de wereld een puinhoop. Verwoesting en miljoenen doden verspreid over meerdere continenten leidden tot één conclusie: dit nooit meer. Er brak een tijd aan waarin veel unies en verdragen werden gevormd. Over de hele wereld was er behoefte aan vrede. Het verdrag van Brussel werd gesloten door Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland, België en Luxemburg -in het geval dat de nazies ooit nog terug zouden komen. Het werd echter al gauw duidelijk dat het verwoeste Duitsland geen echte bedreiging meer vormde. De enorme overmacht en nucleaire wapens van de Sovjet-Unie waren een ander verhaal.
In deze periode was met name de VS bezorgd over de opkomst van het communisme en de toenemende macht die de Sovjets hadden. Dit leidde tot de oprichting van NAVO. Het verdrag van Brussel groeide uit tot een verbond waar nu ook de VS, Canada, Denemarken, IJsland, Italië, Noorwegen en Portugal bij zaten -later nog gevolgd door Griekenland, Turkije en Bondsrepubliek Duitsland.
De vorming van NAVO werd gezien als een bedreiging door de communistische landen. Sovjet Partijleider Chroesjtsjov kwam dan ook met het voorstel om een verdrag te sluiten; het verdrag van Warschau. Betrokken landen waren de Sovjet-Unie, Albanië, Bulgarije, Roemenië, de DDR, Hongarije, Polen en Tsjecho-Slowakije. Dit was de reactie op het toetreden van Bondsrepubliek Duitsland tot de NAVO. Er was duidelijk een lijn getrokken tussen het westen en het oosten in Europa. De vorming van NAVO stond aan het begin van de Koude Oorlog.
De kern van het Noord-Atlantische verdrag was dat als een van de aangesloten landen werd aangevallen, de andere landen dat ook zouden opvatten als een aanval op zichzelf. Door hulp van -en samenwerking tussen de NAVO-landen, zou de aanvaller snel kunnen worden verslagen. Om in het geval van een aanval goed te kunnen reageren introduceerde de NAVO STANAG. Standardization Agreement, oftewel STANAG, duidt op het stroomlijnen van procedures, communicatie, uitrusting en munitie van alle aangesloten landen. Dit moet de effectiviteit van hulp waarborgen. Elk aangesloten land realiseert STANAG in de krijgsmacht. Dit moet er voor zorgen dat de voorraden en andere hulpgoederen van het ene land ook gemakkelijk gebruikt zouden kunnen worden door het andere. Dit is echter niet altijd vloeiend gegaan.
Zo heeft STANAG onder andere geleid tot het ontwerp en productie van de FAL, een geweer bedoeld om de militairen van elk aangesloten land mee uit te rusten. Er waren echter discussies over het juiste kaliber. De VS eiste voldoende stopkracht, maar het lichte geweer was niet ontworpen voor zware kalibers. Dit zou problemen geven als het wapen volautomatisch zou worden afgevuurd. Na aanpassingen besloot de VS echter toch een ander wapen te kiezen. Hoewel niet alle troepen hetzelfde wapen gebruiken, is de standaardisatie van munitie wel gelukt.
Het aantal richtlijnen voor standaardisatie staat inmiddels al bijna op 1300.
De voornaamste taak was het stroomlijnen van de militaire effectiviteit en standaarden van de aangesloten landen. NAVO heeft echter meer programma's voor internationale zaken. Er liepen meerdere programma's om goede verhoudingen tussen landen te garanderen. Het Partnerschap voor Vrede moest zorgen voor een betere band tussen het westen en ex-Sovjet landen. De Mediterrane Dialoog moest zorgen voor communicatie en overleg tussen het westen en landen in Noord-Afrika en Israël. Het Samenwerkingsinitiatief van Istanboel werd in het leven geroepen met hetzelfde doel als de Mediterrane Dialoog, maar dan voor communicatie met het Midden-Oosten.
Inmiddels kent NAVO veel meer leden dan toen de organisatie werd opgericht. Met name veel landen in Oost-Europa hebben zich kunnen aansluiten. Aan het Warschaupact kwam een einde na het uiteenvallen van de Sovjet Unie en sinds die tijd hebben meerdere landen die het verdrag van Warschau ondertekenden zich aangesloten bij de NAVO. De aangesloten lidstaten (en het jaar van toetreding) op dit moment:
België 1949
Canada 1949
Denemarken 1949
Frankrijk 1949
IJsland 1949
Italië 1949
Nederland 1949
Noorwegen 1949
Portugal 1949
Verenigd Koninkrijk 1949
Verenigde Staten 1949
Griekenland 1952
Turkije 1952
Duitsland 1955
Spanje 1982
Hongarije 1999
Polen 1999
Tsjechië 1999
Bulgarije 2004
Estland 2004
Letland 2004
Litouwen 2004
Roemenië 2004
Slovenië 2004
Slowakije 2004
Albanië 2009
Kroatië 2009
Niet elk land kan overigens zomaar toetreden. Enkel als alle NAVO lidstaten unaniem eens stemmen over de toetreding van een land, kan een land zich aansluiten. Ook moet een land wel controle hebben over het eigen grondgebied. Zo kan bijvoorbeeld EU-lid Cyprus zich niet aansluiten bij de NAVO, omdat er in dat land een zelfuitgeroepen republiek is gesticht door Turken.
Het artikel waarin de kern van het verdrag is aangegeven, artikel 5, is slechts eenmaal echt van toepassing geweest. Dit gebeurde na de aanslagen op het World Trade Center, 11 september 2001. De NAVO heeft toen verkenningsvliegtuigen ingezet om de Amerikanen te helpen. Er is overigens wel vaker een beroep gedaan op hulp. Bekend zijn de Nederlandse Patriot Raketten, die naar Turkije zijn gegaan in 2013. Nederland stuurde de troepen en raketten om de grens met Syrië te bewaken en aanvallen van raketten en granaten te weren.
De afgelopen decennia zijn de uitgaven voor defensie in vrijwel elk aangesloten land gedaald. Dit kwam door een langdurige vrede en rust, de dreiging van een oorlog was erg afgenomen. Met name na het einde van de Koude Oorlog alsook het einde van de Sovjet Unie. Hier kwam echter een eind aan toen in 2014 de Krim werd overgenomen door Rusland. De uitgaven aan defensie konden niet langer dalen, en er zijn troepen gepositioneerd aan de grenzen van NAVO gebied. Met name de Baltische staten vrezen voor hun soevereiniteit na de overname van de Krim.
Er is geoefend op onder andere de mobilisatie van een krijgsmacht in het geval van het uitbreken van een conflict. Dit leidde overigens weer tot de mobilisatie van Russische troepen en oefeningen aan hun eigen grenzen.
De landen Finland en Zweden zijn geen leden van de NAVO. Zweden niet om neutraliteit te behouden en Finland wilde conflicten met buurland Rusland vermeiden. Na de gebeurtenissen op de Krim zijn er echter wel afspraken gemaakt en kunnen NAVO troepen ook daar worden ingezet in het geval van het uitbreken van een conflict.
Recent zijn landen in Europa wakker geschud door de aankomende aanstelling van Donald Trump als president van de Verenigde Staten. Uitspraken van hem over NAVO zorgden voor bezorgdheid. Hij stelde dat het aandeel wat de VS had, gezien de kosten van de NAVO, niet in proportie was met de rest van de aangesloten landen. En inderdaad redden velen niet de minimale 2% van het bbp wat naar defensie zou moeten gaan volgens NAVO afspraken. Trump stelt dat de VS mogelijk niet langer de veiligheid en bescherming van aangesloten landen kan waarborgen als die landen niet zelf genoeg bijdragen aan hun verdediging. Nederland zit nu overigens ook onder de 2% norm. Het tekort zou nu ongeveer 8 miljard euro bedragen.
