In het basisonderwijs kun je verschillende functies uitoefenen. Wie de pabo volgt, de opleiding die basisonderwijzers opleidt, kiest in het derde jaar bijvoorbeeld voor de onderbouw (4 tot 8 jaar) of de middenbouw (8 tot 12 jaar). Ook is het mogelijk om op de basisschool les te geven in een specifiek vak, zoals gym, handenarbeid of muziek. Deze leraren hebben vaak een hbo-opleiding of universitaire-opleiding gevolgd, zoals de Academie voor Lichamelijke Opvoeding of het conservatorium.
Het is binnen het basisonderwijs meestal mogelijk om parttime of fulltime te werken. Om de positie van leraren in het primair onderwijs te verbeteren stelt het kabinet daarnaast extra geld beschikbaar. Dit geld gaat naar hogere salarissen en beter onderwijs met kleinere klassen. De vakbonden en werkgevers bespreken hoe het geld exact moet worden ingezet.
Wil je vanuit je huidige carrière de switch maken naar het basisonderwijs? Dan zijn er ook mogelijkheden om in deeltijd te studeren of om een verkorte opleiding tot leraar te volgen. In dat laatste geval dien je wel aan verschillende voorwaarden te voldoen.
Om als docent te mogen werken op een middelbare school, dien je te beschikken over een lesbevoegdheid. Er zijn twee verschillende soorten lesbevoegdheden: eerstegraads en tweedegraads. De tweedegraads bevoegdheid behaal je alleen na een hbo-lerarenopleiding voortgezet onderwijs of indien je na een hbo-bachelor opleiding een speciale eenjarige kopopleiding afrondt. Na het behalen van je tweedegraads bevoegdheid mag je lesgeven op het vmbo, onderbouw havo of vwo en in het praktijkonderwijs. Een eerstegraads lesbevoegdheid geeft je daarnaast de mogelijkheid om ook les te geven in de bovenbouw van een havo- of vwo-school. Om deze bevoegdheid te verkrijgen moet je na de lerarenopleiding nog een hbo-master volgen of een diploma behalen aan een universitaire lerarenopleiding.
In tegen stelling tot bij het voorgezet onderwijs, hoef je als leraar of lerares op een hogeschool niet per se te beschikken over een lesbevoegdheid. Belangrijker is het dat je de nodige relevante vakervaring hebt. Ga je bijvoorbeeld lesgeven in het vak marketing en communicatie, dan dien je als leraar of lerares een professionele achtergrond in de marketing en communicatie te hebben. Ook dien je over een relevant hbo-diploma te beschikken. Daarnaast moet je na je indiensttreding een Basiskwalificatie Didactische Bekwaamheid behalen, ook wel DBD genoemd. Deze opleiding duurt 6 tot 12 maanden. Hogescholen stellen, wanneer je een contract hebt, hiervoor tijd en financiële middelen beschikbaar.
Niet alle vacatures voor leraren en leraressen op een hogeschool kunnen overigens worden bekleed door professionals met een hbo-diploma. Soms is een universitaire master vereist. Wel is het vaak mogelijk om, indien je voor de rest geschikt bent, tijdens je dienstverband dit vereiste master diploma te behalen.
Anders dan bij andere onderwijsinstellingen hoef je als universitair docent niet per se over een lesbevoegdheid of een andere didactische opleiding te beschikken. De meeste mensen die lesgeven op een universiteit, zijn echter wel als promovendus aan deze universiteit verbonden of zijn reeds gepromoveerd. Het is echter ook mogelijk om zonder promotieonderzoek te doen, leraar of lerares aan een universiteit te worden. Zo zijn er oud-studenten die een plek als leraar of lerares weten te verwerven en geven soms ook ondernemers of ambtenaren les op een universiteit.
Naast docenten werken op universiteiten ook hoogleraren. Zij hebben de hoogste rang en beschikken over een academische achtergrond. Hoogleraren houden zich naast lesgeven ook bezig met het doen van onderzoek in hun wetenschapsgebied. Hoogleraren worden benoemt door de universiteit en zijn bijna altijd gepromoveerd. Officieel is dit echter niet verplicht.
Wie op een universiteit wil lesgeven hoeft dus niet te beschikken over een lesbevoegdheid. Ook is het mogelijk om zonder lesbevoegdheid alvast in het hoger onderwijs aan de slag te gaan, zolang je maar binnen twee jaar de benodigde didactische opleiding behaalt. Er is echter nog een andere mogelijkheid om zonder lesbevoegdheid in het onderwijs actief te zijn. Wie gastlessen of slechts enkele uren per week vakinhoudelijke lessen willen geven, kunnen zonder lesbevoegdheid aan de slag. Deze docenten worden sinds kort ook wel hybride docenten genoemd. Wanneer je als hybride docent werkt, geef je naast je baan of onderneming enkele uren per week les. Voorwaarde is wel dat je begeleiding krijgt van een docent met lesbevoegdheid en dat je maximaal 4 uur per week als vakdocent werkt. Wil je meer uren onderwijs geven dan dien je evengoed binnen twee jaar een didactische opleiding af te ronden.
Natuurlijk hoef je binnen het onderwijs niet per se als leraar of lerares te werken. Er zijn nog veel meer mogelijkheden binnen het onderwijs. Zo kun je bijvoorbeeld aan de slag gaan als studentendecaan. Een decaan helpt en coacht studenten die onder bijzondere omstandigheden studeren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan studenten met een beperking, zwangere studenten of studenten die een topsport beoefenen. Werk je als studieadviseur dan informeer je studenten over opleidingsmogelijkheden, vrijstellingen en regelingen, bijvoorbeeld ten aanzien van studeren in het buitenland. Studentendecanen en studieadviseurs zijn werkzaam op een mbo, hbo of universiteit. Wil je graag in het basisonderwijs werken, maar ambieer je geen functie als leraar of lerares? Dan kun je er ook voor kiezen om een opleiding tot onderwijsassistent te volgen. Als onderwijsassistent ondersteun je de leraar zowel inhoudelijk als administratief.
Ook in de private sector zijn er voldoende mogelijkheden op het gebied van onderwijs. Zo kun je, indien je over de juiste vakkennis beschikt, bijvoorbeeld bijles gaan geven. Dit kun je als zelfstandige doen of je kunt je aansluiten bij een organisatie. Bijles geven kan zowel aan jonge kinderen die basisonderwijs volgen, als aan leerlingen van het voortgezet of hoger onderwijs. Ook naar remedial teachers is voldoende vraag. Je ondersteunt dan leerlingen met specifieke gedrags- of leerproblemen en hebt hiervoor een speciale opleiding gevolgd.
Tenslotte heb je ook de mogelijkheid om als studiebegeleider of scriptiebegeleider studenten te helpen afstuderen. Als studie- of scriptiebegeleider werk je met studenten van een hogeschool of universiteit en bied je begeleiding bij het afstuderen. Ook dit kun je als zelfstandige doen, maar je hebt ook de mogelijkheid om je aan te sluiten bij een bureau of om in dienst te treden bij een onderwijsinstelling.
