Vroeger was de Cito-toets de enige toets die kinderen in groep 8 konden maken. Een vast moment voor alle scholen in Nederland, drie ochtenden in februari waarop de kinderen - afgezonderd van de rest van de school - zich moesten buigen over de Cito-boekjes. De Cito bracht een score in beeld (500 tot 550) en aan die score kleefde een niveau (lage scores werden VBO en hoge scores VWO). In de loop der jaren is het landschap rondom toetsing in het basisonderwijs stevig op de schop gegaan. In 2015 werd door de regering een wet aangenomen die alle kinderen in het basisonderwijs verplicht om een eindtoets te maken. Op die manier worden scores landelijk verzameld en vergeleken met elkaar.
Tegenwoordig is de Cito-toets niet meer de enige toets die scholen af mogen nemen. Er zijn meerdere aanbieders van eindtoetsen. Desondanks kiezen vooralsnog veel scholen voor de Cito-toets, omdat die aansluit bij hun huidige leerlingvolgsysteem.
De Cito-score kan niet meer bepalend zijn voor het schooladvies voortgezet onderwijs. De toets wordt tegenwoordig pas in april afgenomen en de score is dan begin mei binnen. Kinderen dienen al in maart toegewezen te zijn op school. Het voortgezet onderwijs baseert zich dus op het schooladvies. Dat ontstaat uit inzichten van de leerkrachten, het leerlingvolgsysteem en eerder afgenomen Cito-toetsen.
De score is slechts nog een bevestiging.
Als de Cito-score echter hoger uitvalt dan het schooladvies, dan kan de middelbare school besluiten om een leerling toch hoger te plaatsen. Stel dat een leerling geplaatst is in VMBO-TL, maar een score haalt die havo kan verantwoorden, dan kan deze leerlingen alsnog naar een havo-klas gaan.
Omgekeerd is dat niet zo. Kinderen die in een havo-klas geplaatst zijn en op de Cito lager scoren, worden niet terug gezet.
Veel scholen hanteren het leerlingvolgsysteem van Cito. Volgens dat systeem worden er twee keer per jaar toetsen afgenomen op de volgende vakken:
Hoewel niet alle scholen al deze vakken afnemen, zijn de scores van rekenen, spelling, begrijpend lezen en woordenschat voor de Cito-score van groot belang. Ouders kunnen al een beetje inschatten op welk niveau hun kind geplaatst zal worden. De waardering voor de Cito-toetsen in Midden en Eind zijn namelijk Romeinse cijfers. Scoort een kind veelvuldig een I? Dan is het zo goed als zeker een vwo-leerling (die naar het gymnasium zou kunnen), veelvuldig een II staat voor havo, vaker een III staat voor VMBO-TL, IV scores staan voor VMBO-kader en V-scores staan voor VMBO-basis. Het gaat hierbij voornamelijk om de waarderingen voor rekenen, spelling, werkwoordspelling. woordenschat en begrijpend lezen.
Doorgaans wordt het schooladvies gevormd door de basisschool. De leerkrachten van groep 8 besluiten samen met de intern begeleider en de directeur wat het niveau voor ene leerling wordt. Hierbij wordt gekeken naar de Cito-scores vanuit het leerlingvolgsysteem en naar de werkhouding.
Het antwoord op die vraag is tweezijdig. Enerzijds heeft de Cito-toets niet veel meer te zeggen over het schooladvies. Daar gaan eerdere Cito-toetsen (de Midden en Eindtoetsen) over. Ook de Entreetoets in groep 7 is voor veel leerkrachten een perfecte graadmeter om het niveau te bepalen.
Maar als ouders het niet eens zijn met het advies, vaak omdat dit te laag is, kan de Cito-score alsnog voor een hogere plaatsing zorgen. Zolang de leerling gedurende de Cito-toets maar laat zien dat het in staat is op een hoger niveau te scoren.
Eenmaal op het voortgezet onderwijs telt de Cito-score van april wel als een beginsituatie. Basisscholen geven die score mee in het digitale overdrachtsdossier. Het voortgezet onderwijs krijgt dan dus zicht op de laatste prestaties van de betreffende leerling. Daar zal het voortgezet onderwijs haar eigen plan in trekken. Sommige scholen gaan door met het toetsen volgens de Cito-methodiek, andere scholen houden er hun eigen toetsingen op na.
De Cito-toets wordt sinds 2015 in april afgenomen, waardoor de score niet meer mee kan tellen voor het schooladvies. Echter, de score kan wel leidend zijn wanneer hij hoger uitvalt dan dit advies. Scoort een leerling op de Cito-toets in april hoger dan het advies dat de basisschool heeft gegeven, dan kan dit kind hoger worden geplaatst. Wanneer de score in april lager uitvalt dan het advies, geldt dit niet. Kinderen worden niet in een lagere klas geplaatst. Hoewel de Cito-toets niet meer de enige aanbieder is van een eindtoets voor groep 8, is deze nog wel de meest gebruikte toets binnen het basisonderwijs. Dat heeft te maken met het feit dat Cito een eigen leerlingvolgsysteem hanteert. De Cito-toets in groep 8 is lang niet de enige toets die kinderen op de basisschool maken. Wat dat betreft blijft de invloed van de Cito-score nog altijd groot.
