De bijnieren bevinden zich net boven de nieren in het lichaam. De bijnieren bestaan uit bijniermerg en bijnierschors. Dat schors zorgt voor de productie van cortisol en aldosteron. De productie van het hormoon cortisol wordt aangestuurd door de hypofyse. Dit is een klein orgaan in de hersenen dat aangeeft hoeveel cortisol het lichaam dient aan te maken. Als mensen lijden aan het ziekte van Cushing, wordt het hormoon cortisol in een te hoge mate geproduceerd. Cortisol is belangrijk voor een mens omdat het in stressvolle situaties (zowel lichamelijk als emotioneel) een gunstige werking heeft en ook van invloed is op de stofwisseling.
De ziekte van Cushing kan ontstaan als gevolg van toediening van cortisol, maar de oorzaak kan ook in de hypofyse of de bijnieren liggen. Hieronder leggen we hier meer over uit.
In de meeste gevallen wordt de ziekte van Cushing veroorzaakt doordat mensen een hoge dosering cortisol toegediend krijgen om een andere aandoening te behandelen. Het hormoon cortisol wordt gebruikt voor de behandeling van onder andere reuma, chronische astma, COPD of na een transplantatie. Corticosteroïden kunnen ook gebruikt worden bij de behandeling van alopecia (haaruitval).
Het wordt in deze gevallen veelal toegediend door middel van medicatie zoals bijvoorbeeld prednison. Prednison wordt kunstmatig gemaakt maar er zit een hoge hoeveelheid cortisol in. Feitelijk stijgt de cortisolspiegel dus door het gebruik van medicatie. Het wordt dan ook gezien als een (negatieve) bijwerking van deze medicijnen. Als het lichaam zelf teveel cortisol aanmaakt, zal dat dezelfde klachten opleveren als door deze bijwerking van de medicijnen.
In het geval dat er geen sprake is van extra toediening van cortisol komt de ziekte van Cushing weinig voor, maar het is zeker niet onmogelijk in de praktijk. Als patiënten die aan de ziekte van Cushing lijden deze medicijnen niet gekregen hebben en dus ook geen extra cortisol toegediend hebben gekregen, is de oorzaak voor de overproductie van het hormoon vaak terug te vinden in de hypofyse. Er is dan veelal sprake van een goedaardig gezwel in het orgaan dat dan teveel ACTH (=Adreno CorticoTroop (bijnierschors-stimulerend hormoon ) produceert. De hypofyse stuurt de bijnieren vervolgens op een verkeerde manier aan.
De oorzaak van de ziekte van Cushing ligt zelden in de bijnieren, maar het is wel mogelijk. In de bijnieren kan zowel sprake zijn van goedaardige als kwaadaardige gezwellen die deze aandoening veroorzaken.
De ziekte van Cushing heeft enige tijd nodig om zich te ontwikkelen en te openbaren in het lichaam. Soms kan dit wel maanden tot jaren duren. Mensen ondervinden vaak de volgende klachten. De ziekte van Cushing gaat altijd gepaard met vermoeidheid en bij vrouwen betekent het dat ze steeds minder menstrueren en dat dit zelfs uiteindelijk helemaal niet meer gebeurt. Andere kenmerken waaraan de ziekte van Cushing kan worden herkent zijn gewichtstoename, verlies van spierkracht (hoofdzakelijk in de benen) en psychische stoornissen. Hierbij komen vooral depressie en labiliteit voor.
Lichamelijk gezien is er bij de ziekte van Cushing vaak sprake van een dunne huid en ontstaan er bij het minste of geringste al blauwe plekken. Een zeer opvallend kenmerk van de ziekte is dat het vet op een vreemde manier over het lijf verdeeld wordt: je gezicht wordt meestal boller dan normaal het geval is en ook de omvang van de buik kan enorm toenemen. Daarnaast wordt de nek dikker, terwijl de benen en de dijen juist slanker worden en minder vet vasthouden. De toename van het vet rondom de buik kan ervoor zorgen dat mensen zwangerschapsstriemen (striae) krijgen. Daarnaast worden de spieren in de bovenbenen juist slapper, waardoor bijvoorbeeld traplopen of het soepel bewegen van de knieën steeds moeilijker wordt.
Als je een aantal kenmerken hebt die bij de ziekte van Cushing horen, dan denk je daar hoogstwaarschijnlijk niet aan. Het is namelijk een relatief onbekende aandoening die niet zo vaak voorkomt. Als je naar een arts gaat met je klachten, zal hij je nader onderzoeken en naar aanleiding daarvan kunnen bepalen om welke aandoening het gaat. Een arts kan de voor het stellen van de juiste diagnose gebruikmaken van de onderstaande onderzoeken.
Je krijgt een urineonderzoek waarbij je 24 uur lang je urine dient op te vangen. Hierna kan deze urine worden onderzocht en hieruit kan worden opgemaakt of je lichaam extra cortisol uitscheidt.
Ook kan de hoeveelheid cortisol die aanwezig is in je speeksel worden gemeten. Dit onderzoek dient laat in de avond plaats te vinden, omdat de concentratie van cortisol dan normaal gesproken laag zal zijn. Als de hoeveelheid cortisol in het lichaam verhoogd is, zal dat op dat moment extra goed zichtbaar zijn.
Er bestaat ook een Dexamethason onderdrukkingstest. Je krijgt dan laat in de avond een kunstmatig hormoon (Dexamethason) toegediend dat de productie van cortisol in je lichaam remt. Als je gezond bent, is daar de volgende ochtend nauwelijks meer iets van terug te vinden in je lijf. Is het wel duidelijk aanwezig, dan lijdt je naar alle waarschijnlijkheid aan de ziekte van Cushing.
Als de cortisolwaarde in je lichaam te hoog is, zal er eerst onderzocht worden of daar een oorzaak voor is. Als je medicatie krijgt waar dat hormoon in zit, is de verklaring snel gegeven natuurlijk. Het is echt lastiger om de oorzaak te bepalen als dat niet het geval is en de oorzaak of in de hypofyse of in de bijnieren ligt. Als uit urineonderzoeken duidelijk wordt waar de oorzaak zich bevindt, wordt er een scan gemaakt.
Welk deel van het lichaam gescand dient te worden is afhankelijk van de uitslagen van de eerder uitgevoerde onderzoeken. Het kan zijn dat er een scan wordt gemaakt van de bijnieren, maar ook van een ander deel van het lichaam. Als de vermoedelijke oorzaak in de hypofyse ligt, krijg je een MRI scan van de hersenen. Als het vermoeden bestaat dat er een tumor in de hypofyse zit, kan dit niet aangetoond worden met behulp van een MRI scan. Daarom wordt er in dat geval een katheterisatie gedaan waarbij dit wel zichtbaar wordt.
Als je daadwerkelijk een tumor in de hypofyse hebt, wordt deze tumor verwijderd. Je krijgt voordat de operatie plaatsvindt een aantal maanden medicijnen toegediend om de overproductie van cortisol tegen te gaan, maar de operatie blijft noodzakelijk. Na de operatie, mits deze gelukt is, krijg je cortisoltabletten voor een bepaalde periode. Dit is om de bijnieren weer normaal aan te kunnen sturen in de productie van het cortisolhormoon. Deze aansturing is natuurlijk van tevoren ontregeld geweest en moet dan weer tot normale hoogte teruggebracht worden, zodat je niet meer teveel van het hormoon aanmaakt.
De helft van de patiënten blijft hun hele leven lang nog deze tabletten slikken. Als de operatie niet succesvol is geweest, word je ook nog bestraald. Mochten zowel de operatie als de bestraling niet het gewenste resultaat opleveren, dan zal ervoor worden gekozen om de bijnieren operatief te verwijderen.
