In Nederland zijn er momenteel ongeveer 8.000 tot 10.000 personen met het Korsakov syndroom. Net als alcoholmisbruik in het algemeen komt deze aandoening meer voor bij mannen dan bij vrouwen. In de meeste gevallen ontstaat het syndroom op een leeftijd tussen de 45 en 65 jaar. De meeste personen die leiden aan het Korsakov syndroom zijn al ongeveer twintig tot dertig jaar stevige drinkers.
In vrijwel alle gevallen is alcoholisme de oorzaak van het syndroom van Korsakov. Overmatig alcoholgebruik gedurende een langere periode zorgt ervoor dat hersencellen afsterven en als gevolg hiervan ontstaat schade aan de hersenen. Ook is het zo dat personen die overmatig alcohol gebruiken meestel een tekort krijgen aan vitamine B1 (thiamine). Het gebruik van alcohol zorgt er namelijk voor dat de organen schade oplopen, waardoor bepaalde voedingsstoffen niet meer goed worden opgenomen in het lichaam. Verder is het zo dat de meeste personen die verslaafd zijn aan alcohol een slecht voedingspatroon hebben en daardoor minder vitamine B binnenkrijgen.
Vitamine B1 speelt een belangrijke rol bij het omzetten van glucose in energie voor de hersenen. Als er dus te weinig vitamine B1 in het lichaam aanwezig is, leidt dit vaak tot een tekort aan energie in de hersenen. De hypothalamus is een onderdeel van de hersenen die verantwoordelijk is voor het regelen van de lichaamstemperatuur, de eetlust, groei en bepaalde geheugenfuncties en emoties. Door het vitamine B1 tekort krijgt dit onderdeel ook te weinig energie en kan daardoor niet meer goed werken. Dit heeft als gevolg dat iemand met het Korsakov syndroom last krijgt van klachten die met deze functies samenhangen.
Iemand met het syndroom van Korsakov krijgt te maken met ernstige geheugenstoornissen en het wordt voor hem of haar moeilijker om activiteiten te plannen. De geheugenstoornissen treden voornamelijk op in het autobiografisch geheugen en het semantisch geheugen. In het autobiografisch geheugen ligt informatie opgeslagen over dingen die de patiënt in zijn of haar leven heeft meegemaakt en in het semantisch geheugen ligt informatie opgeslagen over dingen die hij of zij heeft geleerd. Opvallend is dat het impliciete geheugen - het gedeelte waarin informatie ligt opgeslagen over vaardigheden en handelingen - niet wordt aangetast. Hierdoor blijft de vaardigheid om bijvoorbeeld een muziekinstrument te bespelen behouden.
De problemen in het autobiografisch en het semantisch geheugen vinden waarschijjnlijk plaats bij zowel het opslaan, vasthouden als terughalen van informatie. Informatie die wel is opgeslagen kan soms niet gevonden worden of het kan helemaal verloren gaan. De meeste herinneringen die een Korsakov patiënt heeft zijn van ver voor de periode dat de aandoening optrad. Voor een persoon met het Korsakov syndroom is het daarnaast ook moeilijker om herinneringen in de juiste tijd te plaatsen. Het komt regelmatig voor dat een Korsakov patiënt gelooft dat dingen die lang geleden hebben plaatsgevonden kort geleden zijn gebeurd.
Het komt vaak voor dat een persoon met het syndroom van Korsakov allerlei verhalen gaan fantaseren om de gaten in het geheugen op de te vullen. In andere gevallen plaatst de patiént verhalen in een onjuist verband en vertelt daarom verzonnen verhalen. We noemen dit ook wel confabuleren.
Naast geheugenstoornissen heeft een persoon met Korsakov ook moeite met het plannen van activiteiten. Het kost een persoon met deze aandoening eerst al grote moeite om een activiteit te ondernemen. Meestal liggen personen met het Korsakov syndroom die geen sturing krijgen de halve dag in bed of ze hangen alleen maar rond. Als ze eenmaal zijn begonnen aan een taak, kunnen ze dit niet goed afmaken. Dit komt doordat het voor hen moeilijk is om de taak te plannen. Als gevolg hiervan kunnen zelfs simpele taken (boodschappen doen, stofzuigen) mislukken. Een Korsakov patiënt heeft daarnaast ook geen inzicht in zijn of haar eigen stoornis, waardoor ze meestal anderen de schuld geven als iets niet lukt.
In sommige gevallen gaat het Korsakov syndrooom vooraf door de ziekte van Wernicke. Ongeveer 60% van de personen met deze aandoening krijgt ook te maken met het syndroom van Korsakov. De ziekte van Wernicke is een neurologische aandoening die tevens wordt veroorzaakt door langdurig alcoholmisbruik en een ongezond voedingspatroon. Verwarring, loopstoornissen en oogspierverlammingen zijn de meest voorkomende symptomen bij deze neurologische aandoening. De ziekte van Wernicke ontstaat acuut en kan levensbedreigend zijn. Het is daarom belangrijk dat bij het optreden van deze aandoening zo snel mogelijk vitamine B injecties en goede voeding worden toegediend.
Het Korsakov syndroom kan leiden tot dementie als de patiënt niet stopt met het drinken van alcohol en zijn of haar voedingspatroon niet verbetert. In dit geval spreken we ook wel van alcoholdementie.
Over het algemeen zal een neuroloog de diagnose Korsakov syndroom stellen. Deze arts kijkt naar het drankprobleem van de patiënt en gaat na of de patiënt verzonnen verhalen verteld. Er wordt vervolgens een psychiatrisch en een neuropsychologisch onderzoek uitgevoerd. Aan de hand van deze gegevens kan de diagnose syndroom van Korsakov worden gesteld. Daarna wordt er vaak nog een PGOT-onderzoek uitgevoerd om te onderzoeken of er sprake is van verlies van cognitieve vaardigheden en progressief geheugenverlies. Als dit het geval is, is er namelijk ook sprake van alcoholdementie.
Helaas is er tot op heden geen behandeling voor het Korsakov syndroom. Wel is het belangrijk dat de patiënt stopt met het drinken van alcohol en zijn of haar voedingspatroon verbetert. Dit zorgt er namelijk voor dat het verlies van de hersenfuncties in ieder geval tot stilstand komt. Er zal echter geen verbetering optreden. In sommige gevallen schrijft de arts vitamine B injecties voor, zodat het tekort aan deze vitamine sneller kan worden hersteld.
Als de patiënt nog thuis kan blijven wonen, is er veel hulp van buitenaf nodig om zelfstandig leven mogelijk te maken. Indien het voor de patiënt niet meer mogelijk is om thuis te blijven, wordt hij of zij opgenomen in een verpleeghuis. De behandeling in het verpleeghuid is voornamelijk gericht op een goed dagritme en structuur. Aangezien het impliciete geheugen van Korsakov patiënten nog wel goed werkt, bestaat de behandeling meesstal ook uit trainingen en oefeningen.
