Een obsessieve compulsieve stoornis wordt gekenmerkt door dwanggedachten (obsessies) en dwanghandelingen (compulsies). Op elke leeftijd is het mogelijk om deze stoornis te krijgen, maar het komt vaker voor op jongere leeftijden. Er zijn echter twee leeftijdsgroepen waarbij OCD vaker voorkomt, namelijk tussen 10 en 12 jaar en tussen de laatste tienerjaren en het begin van de volwassenheid.
Iemand met een obsessieve compulsieve stoornis heeft steeds terugkerende gedachten, gevoelens, impulsen en voorstellingen die hij of zij eigenlijk niet wil hebben. Deze innerlijke ervaringen zijn niet gewild en worden ervaren als opgedrongen. Daarnaast gaan ze ook vaak gepaard met onrust of angst. Dwanggedachten gaan over dingen die je steeds moet herhalen totdat het 'goed' voelt of ernstige dingen die zouden kunnen gebeuren als je het nalaat om een bepaalde handeling te doen.
Bij deze stoornis krijg je ook te maken met dwanghandelingen. Deze dwanghandelingen zijn afkomstig van de dwanggedachten en moeten volgens vaste regels worden uitgevoerd. Een persoon met een obsessieve compulsieve stoornis is bang dat er rampzalige dingen gebeuren als hij of zij de handelingen niet op de juiste wijze en volgens de regels uitvoert.
Het is niet helemaal duidelijk waarom een obsessieve compulsieve stoornis ontstaat. Wel komt de aandoening soms vaker voor in één familie, waardoor het erop lijkt dat erfelijkheid een rol speelt. Daarbij is de manier waarop iemand met angst omgaat ook van belang bij het ontstaan van een obsessieve compulsieve stoornis en dit is vaak aangeleerd. Ook opvoeding en ervaringen uit het verleden spelen dus een rol bij het ontwikkelen van een obsessieve compulsieve stoornis.
Het lijkt erop dat de ene persoon meer kans heeft op het ontwikkelen van OCS dan de ander. Zo krijgen mensen die alleen wonen, zonder werk zitten en/of een laag inkomen hebben eerder te maken met een dwangstoornis. Ook lijkt het erop dat mensen met een lagere opleiding of mensen die gescheiden of depressief zijn ook een hoger risico lopen. Als laatste lijkt een obsessieve compulsieve stoornis ook vaker voor de te komen bij personen die een zeer heftige gebeurtenis (psychotrauma) hebben meegemaakt of mensen met een verslavingsprobleem.
Als je erachter wilt komen of jij zelf of iemand in je omgeving een obsessieve compulsieve stoornis heeft, kun je het beste eerst letten op drie verschillende zaken. Bedenk je eerst of de persoon in kwesties last heeft van obsessies (dwanggedachten). Daarna dien je je af te vragen of deze persoon ook dwanghandelingen uitvoert. Als deze persoon inderdaad last heeft van dwanggedachten en dwanghandelingen, kun je onderzoeken of de persoon in kwestie hier veel tijd aan besteedt en de obsessies en compulsies belangrijk vindt. Als deze drie dingen kloppen, dan zou het inderdaad kunnen gaan om een compulsieve obsessieve stoornis.
Natuurlijk is het wel belangrijk om van tevoren te weten wat dwanggedachten en dwanghandelingen nu precies zijn. Als we het hebben over dwanggedachten, gaat dit over gedachten, gevoelens, impulsen of voorstellingen die steeds terugkeren en waar iemand geen controle over lijkt te hebben. De persoon in kwestie wil de gedachten vaak niet hebben en is zich ervan bewust dat de gedachten niet logisch en verontrustend zijn. De gedachten kosten veel tijd en kunnen de dagelijkse bezigheden van deze persoon verstoren. Ook komen er vaak nog onprettige gevoelens bij kijken, zoals angst, twijfel of walging. Daarnaast heeft de persoon het gevoel dat sommige dingen op een bepaalde manier moeten worden gedaan.
Dwanghandelingen zijn handelingen die worden uitgevoerd om de dwanggedachten te laten ophouden of in ieder geval te neutraliseren. Het kan ook zijn dat de persoon in kwestie bepaalde situaties vermijdt om de dwanggedachten niet aan te wakkeren. Het vermijden van deze situaties wordt dan tevens als een dwanghandeling gezien. Mensen met een obsessieve compulsieve stoornis zijn zich ervan bewust dat de dwanghandelingen slechts een tijdelijke oplossing zijn, maar ze weten geen betere manier om met de dwanggedachten om te gaan. Ook de dwanghandelingen nemen veel tijd in beslag en het komt vaak voor dat iemand met OCS door de stoornis minder goed functioneert op school of werk.
Dwanggedachten en dwanghandelingen kunnen meestal worden uitgevoerd in verschillende categorieën. Zo kan iemand bang zijn om een fout te maken die ernstige gevolgen heeft (door een bepaalde handeling niet of juist wel uit te voeren). Ook kan deze persoon angst hebben voor besmetting met een ziekte of hij of zij is bang voor de boosheid van God. Andere personen zijn bang om iets niet perfect uit te voeren of om schade te veroorzaken. Daarnaast kan het voorkomen dat iemand ongewilde seksuele gedachten heeft. Uit al deze angsten kunnen de dwanggedachten en dwanghandelingen voortkomen.
Als je zelf een obsessieve compulsieve stoornis hebt, is het het beste om hiervoor in therapie te gaan. Je krijgt dan cognitieve gedragstherapie (CGT) en het belangrijkste onderdeel hiervan met betrekkings tot OCS is Exposure en Responspreventie (ERP). Tijdens dit onderdeel wordt je geconfronteerd met de gedachten, gevoelens, impulsen en voorstellingen die voor jou angst oproepen. Dit kan soms heel lastig zijn, maar door de responspreventie zul je hiermee echt geholpen worden. Het gaat er namelijk om dat je aanleert om de dwanghandeling niet uit te voeren. Als je dit lukt, zul je merken dat de angst alsnog vanzelf vermindert.
Een andere mogelijkheid om een obsessieve compulsieve stoornis te behandelen is met behulp van medicijnen, namelijk antidepressiva (SSRI's). Hiermee wordt echter niet de oorzaak van de stoornis aangepakt en het helpt dus alleen om de symptomen te verlichten. Antidepressiva werkt in op bepaalde neurotransmitters (stofjes in de hersenen), zoals serotonine. Serotonine is een stofje die bij de ontwikkeling van de klachten bij een obsessieve compulsieve stoornis betrokken zou kunnen zijn en daarom kan het helpen om deze medicijnen in te nemen.
Wil je zelf iets aan OCS doen? In dat geval kun je een soort dagboekje bijhouden. Op momenten dat je je angstig voelt, schrijf je hierin op welke gedachten er door je hoeft gaan, waar je bang voor bent en wat je precies voelde. Schrijf daarnaast ook op hoe je op de situatie hebt gereageerd en wat je hebt gedaan. Kijk zo nu en dan in het dagboekje en bedenk je of de gedachten wel echt kloppen. Was de angst ook relatistisch? Daarna kun je een aantal positieve gedachten bedenken die je geruststellen. Deze gedachten schrijf je ook op in het dagboekje en je kunt ze dan voortaan tegenover de angstige gedachten zetten. Ook kan het heel goed zijn om steun te zoeken bij mensen die je vertrouwt.
