De overheid handelt alleen op grond van een wettelijke grondslag. Dit wordt ook wel Rule of law genoemd. Mensen die zich niet aan de wetten houden worden gestraft. Zo worden verstorende handelingen van mensen gecorrigeerd en blijven we orde houden in onze rechtsorde.
Het recht bestaat uit geschreven recht en ongeschreven recht. Geschreven recht is recht dat is opgenomen in wetten en wat je ergens terug kan lezen. Ongeschreven recht zijn regels die gevormd worden vanuit gewoonterecht en bepaalde regels zijn zo vanzelfsprekend dat het niet hoeft te worden opgenomen in de wetboek.
Traditioneel wordt het nationaal recht ingedeeld in publiekrecht en privaatrecht. Publiekrecht regelt de verhouding tussen overheid en burger. Het privaatrecht regelt de verhoudingen tussen particulieren onderling. Om het recht nog inzichtelijker te maken wordt het recht weer onderverdeeld in verschillende onderdelen. Zo weten burgers beter welk recht van toepassing is waardoor het recht toegankelijker wordt. Grofweg kunnen er 4 rechtsgebieden onderscheiden worden.
Burgerlijk recht regelt de verhouding tussen particulieren. Het wordt ook wel privaatrecht genoemd. Het burgerlijk recht is geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Het regelt personen- en familierecht, handelsrecht, faillissementsrecht etc.
In het staatsrecht wordt de organisatie van de staat geregeld. Overheidsorganen krijgen in het staatsrecht bevoegdheden toegekend die zij op grond het recht mogen uitoefenen. Het regelt ook aan wie bepaalde overheidsorganen verantwoording zijn verschuldigd. Dit valt onder publiekrecht
In het bestuursrecht wordt de verhouding tussen overheid en burgers geregeld. De overheid mag alleen beslissingen nemen die ingrijpen in de levens van burgers als daar een wettelijke grondslag voor is. Burgers die het niet eens zijn met beschikkingen en feitelijke handelingen van de overheid kunnen bij de bestuursrechter of burgerlijke rechter terecht om op te komen voor hun rechten. Ook het bestuursrecht valt onder publiekrecht.
In het strafrecht wordt geregeld welke handelingen strafbaar zijn en welke straffen er opgelegd kunnen worden bij het plegen van strafbare feiten. Vanwege het legaliteitsbeginsel mag de overheid alleen burgers straffen voor het verbreken van regels als die regels van te voren strafbaar zijn gesteld en bekend zijn gemaakt. Primaire doel van het strafrecht is het bestraffen van burgers die de wet overtreden. Tegenwoordig zien we steeds vaker dat de slachtoffer ook meer aandacht krijgt.
Deze rechtsgebieden hebben weer een eigen onderverdeling, zo heeft het privaatrecht bijvoorbeeld het personen- en familierecht, faillissementsrecht, arbeidsrecht en handelsrecht. Grondwettelijk recht zoals staatsrecht, of fiscaalrecht valt weer onder het publiek recht. Voor deze verschillende rechtsgebieden bestaan wetenschappelijke studies waarin er gedetailleerd wordt ingegaan op het systeem achter een rechtstak. De studie rechten leidt studenten op voor toga beroepen, notariaat en tal van andere beroepen. Er zijn veel baan mogelijkheden met de studie rechten , omdat het recht in alle delen van de samenleving terug te vinden is: overheid, bedrijven en tussen particulieren.
Vanwege een monistisch rechtsstelsel in Nederland heeft internationaal recht veel invloed op ons recht. Nederlands recht wordt het meest beïnvloedt door Europees recht. Wanneer een regel voldoende toegankelijk en voorzienbaar is heeft het rechtstreekse werking in onze rechtsorde. In tegenstelling tot landen met een dualistisch rechtstelsel kunnen burgers in Nederland zich direct beroepen op internationaal recht. In Duitsland hebben ze een dualistisch stelsel. Internationale regels moeten daar eerst worden omgezet in nationaal recht voordat burgers zich er op kunnen beroepen. Tevens wordt ons recht beïnvloedt door internationale verdragen zoals het Verdrag van de rechten van de mens( EVRM) en het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (ICCPR ) waardoor onze grond rechten dubbel worden beschermd. Onze grond rechten zijn namelijk opgenomen in een grondwet, maar zijn ook gecodificeerd in internationale verdragen. Hierdoor worden fundamentele rechten zoals vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting en beginsel van gelijkheid als ons grondwet faalt toch nog beschermd door internationale rechten waar Nederlanders zich op kunnen beroepen.
Om de eenheid van het recht te bewaken worden uitspraken van rechters bij gelijksoortige zaken die later plaatsvinden in acht genomen bij het formuleren van een vonnis. Doordat rechters in gelijksoortige zaken niet verschillend gaan oordelen ontstaat het idee dat de rechtelijke macht vanuit één mond spreekt en handelt. Uitspraken die worden gedaan door de Hoge Raad spelen hierbij een belangrijke rol. Zij geven betekenis aan woorden uit wetten die breed geïnterpreteerd kunnen worden. Zo geeft de wetgever een stukje wetgevende macht aan de rechtelijke macht. Dit is een kanttekening die kan worden gemaakt bij het principe van scheiding ter machten.
Onze rechtsorde is gebaseerd op de Trias politica beginsel. Dit wordt ook wel de scheiding ter machten genoemd. Het houdt in dat er een scheiding moet zijn tussen de wetgevende macht, uitvoerende macht en rechtelijke macht voor een goed functionerende rechtsstaat. De wetgever houdt zich bezig het met het maken van wetten. De uitvoerende macht voert de wetten uit en de rechtelijke macht past deze wetten toe in een rechtszaak. In Nederland is er geen strikte scheiding tussen de deze macht. De wetgevende en uitvoerende macht hebben alle twee invloed op wetten maken en uitvoeren. De regering kan met wetsvoorstellen komen en het parlement ook. De rechter kan bepaalde begrippen in wetten op een bepaalde manier interpreteren. Ook vormen zij recht door jurisprudentie. Ondanks dat er niet de strikte scheiding is, bestaat er wel check and balances wat juist het doel is van trias politica.
Kortom, recht speelt een grote rol in onze rechtsorde. Onze samenleving is gebaseerd op rechten die al eeuwenlang worden gehandhaafd. Beginselen als vrijheid en gelijkheid zitten diepgeworteld in de maatschappij. Het is niet van zelfsprekend dat het deze beginselen zo geaccepteerd zijn. Door de eeuwen heen heeft het veel bloed, zweet en tranen gekost om deze beginselen te beschermen.
Vandaag de dag is een rechtsstaat een must voor een goed functionerend land waarin burgers opkomen voor hun rechten en belangen. We zien daarom ook niet voor niets dat falende rechtstaten en dictaturen steeds meer met opstand van burgers te maken krijgen.
