Wat zijn de kenmerken van autisme?

Autisme is een breed begrip, het omvat erg veel en is niet in één regel compleet te beschrijven. Het is namelijk een stoornis die je niet zo eenvoudig in een bepaald vakje kunt stoppen. Autisme kan op verschillende manieren en in diverse gradaties voorkomen en worden omschreven. Maar wat zijn nu de meest bekende en meest voorkomende kenmerken van autisme?

Autisme, wat is dat?

De ene persoon praat kortweg over autisme, de andere gebruikt de uitgebreide term namelijk een autisme spectrumstoornis (ASS). Bij ASS horen klassiek autisme, maar ook Asperger en PDD-NOS (Pervasieve Development Disorder-Not Otherwise Specified). Over ASS is bekend dat het aangeboren is. Er is sprake van een verstoorde ontwikkeling van de hersenen en van informatieverwerking. Dit heeft te maken met genetische kwetsbaarheid, maar ook met (vroege) omgevingsfactoren.

Kenmerken autisme

De kenmerken die horen bij ASS zijn:

• Beperkingen in de interactie, dit kan heel breed worden geïnterpreteerd. Het kan zijn dat mensen met ASS zich volledig afsluiten van het contact met andere mensen. Ze zoeken alleen contact wanneer het echt nodig is en wanneer ze de behoeften duidelijk willen maken. Maar het kan ook voorkomen in mindere mate. In dat geval kan er bijvoorbeeld ineens spontaan contact worden gemaakt (wat veel mensen wel opvalt, want het is ander gedrag).
• De communicatie verloopt vaak gestoord. Soms kun je met mensen met ASS goed praten, maar er zijn vaak wat aspecten die opvallen zoals het taalgebruik. Gesprekken beginnen met vreemden is voor hen vaak moeilijk, maar ook het onderhouden daarvan kan moeilijk zijn.
• Herhalingen in het gedrag. Gedragingen kunnen continu herhaald worden. Maar mensen met ASS kunnen ook geobsedeerd zijn door bijvoorbeeld tot in het extreme een hobby uitoefenen. Ze klampen zich ergens aan vast en raken vaak in paniek wanneer er in de omgeving een klein detail verandert. Dit valt hen al op.
• Er is vaak sprake van informatieverwerkings- en integratieproblemen. Hierbij kan gedacht worden aan overgevoeligheid voor prikkels, de informatie die langzamer wordt verwerkt en moeite hebben met het verwerken van lichaamstaal (de non verbale informatie). Vaak hebben mensen met deze stoornis ook moeite met schakelen van de ene activiteit naar de andere. Het voorbereiden daarvan (over 5 minuten stoppen we hiermee en gaan we….enz., dagschema’s maken, biedt voor dit probleem vaak de oplossing.

Kenmerken autisme kind

Autisme kan ook bij zeer jonge kinderen herkend worden, soms al bij baby’s en peuters in de leeftijd van 0 tot 2 jaar. Een paar aspecten die op kunnen vallen:

• Kinderen nemen iedere dag twee dingen mee, met dezelfde vorm of kleur.
• Er wordt slecht gereageerd wanneer je de naam van het kind roept.
• Een kind lacht niet veel naar jou of naar anderen.
• Weinig of geen interesse in anderen.
• Taalgebruik blijft achter als je het vergelijkt met andere kinderen van deze leeftijd.
• Bepaalde woorden die eerst gebruikt werden worden niet meer uitgesproken door het kind.
• Er worden geen gebaren gebruikt en een kind wijst niet wanneer het iets wil hebben.
• Is erg in zichzelf gekeerd.

Autisme kenmerken bij kleuters van 3 tot 5 jaar

Het ligt er aan in welke mate kinderen autisme hebben en welke vorm het is, maar tussen de 3-5 jaar kun je vaak ook het een en ander opmerken. Dit wil niet zeggen dat je alle kenmerken ook merkt bij je eigen kind wanneer er sprake is van autisme.

• Weinig tot geen oogcontact maken.
• Weinig interesse tonen in anderen.
• Liever alleen willen spelen dan met anderen.
• Vreemde reactie op emoties van anderen.
• Overgevoelig voor zintuigelijke uitdrukkingen (bijvoorbeeld voor geluiden of geuren).
• Veel ongebruikelijke bewegingen maken (zoals met de handen fladderen).
• Vasthouden aan patronen (soms ook in paniek raken als daarvan wordt afgeweken).

Autisme kenmerken bij kinderen van 6 tot 11 jaar

Meestal is het op deze leeftijd (6-11 jaar) duidelijker vast te stellen of er wel of geen sprake is van autisme. De sociale aspecten geven vaak problemen als een kind ouder wordt. Kenmerken kunnen zijn:

• Weinig oogcontact maken met anderen.
• Nauwelijks met andere kinderen spelen.
• Nauwelijks gebaren maken (niet zwaaien bijvoorbeeld wanneer je weggaat).
• Moeite met gezamenlijke activiteiten.
• Veel ongebruikelijke bewegingen maken (fladderen met de handen).
• Gaat helemaal op in een voorwerp, alle details kent een kind snel van buiten.
• Kan zich niet in een ander verplaatsen.
• Geen interesse in anderen.
• Speelt dagen of weken met hetzelfde speelgoed en wil niets anders.

Autisme kenmerken bij kinderen van 12 tot 17 jaar

De pubertijd is een lastig periode, want veel autistische kenmerken kun je ook waarnemen bij normaal ontwikkelde kinderen. De arts zal daarom altijd onderzoek moeten doen of het gaat over ASS of niet. Kenmerken kunnen zijn:

• Geen oogcontact maken met anderen.
• Weinig emotie te zien aan een kind (aan het gezicht).
• Weinig tot geen vrienden.
• Alles wat gezegd wordt, wordt opgenomen.
• Sociaal ongewenst gedrag wordt vertoond.
• Vasthouden aan patronen en kan snel van slag raken als dit wordt verstoord.
• Vreemd reageren in bepaalde sociale en emotionele situaties.
• Weinig begrip voor anderen en toont weinig interesse.

Kenmerken autisme volwassenen

Tegenwoordig kan autisme ook bij volwassenen worden vastgesteld. Het is niet zo dat zij dan nu pas autisme hebben. Maar meestal is er vroeger geen aandacht aan geschonken en loopt diegene nu ergens tegenaan of heeft een van de kinderen ASS, waardoor er ook naar de ouders wordt gekeken. Kenmerken die bij volwassenen aanwezig kunnen zijn:

• Weinig oogcontact maken met anderen.
• Moeite met herkennen van non verbale signalen.
• Dubbele boodschappen worden letterlijk genomen.
• Overgevoelig of ondergevoelig voor geluid, licht, smaak en tast.
• Moeite met structureren.
• Moeite met organiseren.
• Slecht samenwerken in teamverband.
• Vaak werken onder het eigen niveau.  
• Weinig inlevingsvermogen in anderen.
• Vasthouden aan de eigen overtuiging.
• Bij spanningen moeite om uit zijn of haar woorden te komen en kan gaan stotteren of dichtklappen.
• Aangaan of onderhouden van vriendschappen of relaties tegenhouden vanwege problemen.
• Niet goed in kunnen schatten welk gedrag sociaal acceptabel is.
• Hoort niet alles wat er wordt gezegd, als er geen interesse is wordt het vaak vergeten.
• Behoefte aan routine en regelmaat.
• Behoefte aan duidelijke instructies.
• Is graag alleen om tijd door te brengen.
• Kan helemaal opgaan in een activiteit of hobby (obsessie).
• Goed oog voor detail.

PDD NOS kenmerken

PDD NOS valt binnen ASS. Kinderen met ASS hebben meestal moeite om zich op anderen te richten. Ze hebben vaak een duidelijke achterstand in de sociale omgang met anderen. Je kunt dat vaak zien in hoe zij communiceren. Kinderen met PDD NOS kunnen opvallen, doordat ze onhandig en angstig gedrag laten zien in sociale situaties. Ze hebben vaak weinig begrip voor non verbale signalen. Ze merken lichaamshoudingen van anderen ook niet op. Het aanleren van sociale ervaringen is vaak niet aanwezig, het ontbreekt mensen met PDD NOS vaak aan de wederkerigheid in contact. Ze maken vaak een gesloten indruk, lijken/zijn eenzaam en kunnen angstig zijn door veranderingen. Nog meer kenmerken die kunnen horen bij PDD NOS zijn:

• Eenzijdige belangstelling
• Vasthouden aan routines
• Driftig en koppig zijn
• Dwangmatige gedragspatronen ontwikkelen
• Overgevoelig voor zintuiglijke prikkels
• Het tegenovergestelde van bovengenoemde kan ook, namelijk weinig gevoeligheid voor geluiden en beelden.
• De taalontwikkeling is vaak traag
• Taal wordt vaak letterlijk opgenomen
• Vaak een onhandige en stijve motoriek

Asperger, syndroom van Asperger

Het syndroom van Asperger kent enkele overeenkomsten. Bij het syndroom van Asperger gaat het namelijk ook over problemen in de sociale communicatie en zijn er beperkte interessegebieden. Tevens is er sprake van herhalingsgedrag. Er zijn ook duidelijke verschillen op te merken, want iemand met Asperger heeft een gemiddeld IQ. Er is bij mensen met Asperger ook geen sprake van een vertraagde taalontwikkeling. Wanneer het over klassiek autisme en PDD NPOS gaat, is ieder IQ niveau mogelijk en kan er dus wel sprake zijn van een vertraagde taalontwikkeling, achterstand.

Kenmerken syndroom van Asperger

Een aantal kenmerken die kunnen horen bij het syndroom van Asperger zijn:

• Overmatige interesse voor iets.
• Alles doen vanuit zijn of haar intelligentie en met weinig gevoel.
• Erg behendig in spelling.
• Formele en deftige spraak.
• Dwangmatig herhalen van woorden en zinnen van andere personen (echolalie) en van zichzelf (palilalie).
• Maken gespannen indrukken bij gesprekken wanneer ze een sociaal doel hebben.
• Weinig inlevingsvermogen.
• Gevoeliger voor depressies en vaak emotioneler.
• Moeite met het filteren van geluiden.

Autisme test

Om vast te stellen of iemand autisme heeft, is er onderzoek nodig. Alleen lichamelijk onderzoek, zoals bloedonderzoek of een hersenscan, geven niet voldoende informatie. Het wordt vaak vastgesteld aan de hand van uiterlijke gedragskenmerken. Het kan bij kinderen en bij volwassenen vast worden gesteld. Om vast te stellen of iemand ASS heeft, wordt er gebruik gemaakt van het DSM classificatiesysteem (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Alleen een psychiater of een geregistreerd GZ psycholoog mag de diagnose ASS vaststellen. Er wordt vaak in een team gewerkt, ieder doet zijn eigen onderzoeken bij de kinderen of volwassenen en dan worden alle gegevens samengevoegd om te kijken of dat diegene voldoet aan de DSM criteria. Er kunnen bij kinderen bijvoorbeeld observaties plaatsvinden op scholen en er kunnen gesprekken plaatsvinden met ouders en leerkrachten. Er wordt veel informatie verzameld en deze wordt dan bij elkaar gelegd om te bekijken of dat het over ASS gaat en zo ja welke vorm en in welke mate.